- της Λίλα Μπάκλεϊ -
Η Lila Buckley είναι δημοσιογράφος εξειδικευμένη στην Κίνα και ακτιβίστρια για την προστασία του περιβάλλοντος
«Αυτό που ονειρεύομαι πραγματικά είναι ένα δικό μου αγρόκτημα» μου λέει ο σαρανταπεντάχρονος Τσεν (Chen) καθώς οδηγάμε στην καρποφόρα γη της αγροτικής επαρχίας Χουμπέι, στην ανατολική Κίνα. «Θα εφάρμοζα οικολογικές μεθόδους και θα μετέδιδα τις γνώσεις μου και στους άλλους». Ο Τσεν μου περιγράφει μια πλήρως αυτοτροφοδοτούμενη μονάδα με ιχθυοκαλλιέργειες, κτηνοτροφία, καλλιέργειες δημητριακών και λαχανικών, χρήση καθαρής ενέργειας και ανακύκλωση απορριμμάτων και νερού. Αλλά αυτό το όνειρο δεν το τοποθετεί εδώ, στην γενέτειρά του, ανάμεσα στις έντονα πράσινες πατάτες και τις φυτείες ελαιοκράμβης. Το ιδεώδες κινεζικό αγρόκτημά του προορίζεται για την άλλη άκρη του πλανήτη, την Σενεγάλη.
Εκεί ήταν που συνάντησα για πρώτη φορά τον Τσεν, όταν εργαζόταν σε ένα πρόγραμμα κατάρτισης αγροτών, ως μέλος της διπλωματικής αποστολής της χώρας του εκ μέρους του υπουργείου εμπορίου. Τον γνώρισα όταν έζησα για αρκετές εβδομάδες με τον Τσεν και τους συναδέρφους του σε ένα αγρόκτημα έξω από το Ντακάρ. Ταυτόχρονα γνώριζα την αγροτική εκστρατεία των Κινέζων στην Αφρική.
Μαζί με δεκατέσσερις άλλους Κινέζους γεωπόνους ο Τσεν πέρασε δύο χρόνια σε δύο ξεχωριστές τοποθεσίες στο πλαίσιο μιας αποστολής συνεργασίας της Κίνας με την Σενεγάλη σε ζητήματα αγροτικής ανάπτυξης.
Αλλά το πρόγραμμα συνάντησε δυσκολίες στην επικοινωνία, εκατέρωθεν δυσπιστία και ελλείμματα σχεδιασμού, σκορπίζοντας απογοήτευση σε αμφότερους τους συμμετέχοντες, Κινέζους και Σενεγαλέζους. Ήταν μια δύσκολη εποχή για τον Τσαν: ήταν η πρώτη του φορά στο εξωτερικό, σε ένα αφιλόξενο περιβάλλον, μακριά από την οικογένειά του.
Επιστρέφοντας στην Κίνα, ο Τσεν ξαναβρήκε την προηγούμενη δουλειά του στο «κέντρο προώθησης αγροτικής τεχνολογίας» της πόλης του, που ανήκει σε ένα ευρύ δίκτυο παρομοίων κέντρων σε όλη την χώρα με αποστολή την βελτίωση των αγροτικών ποικιλιών και τεχνικών και την εφαρμογή τους από τους ντόπιους αγρότες
Με τριγυρίζει στα αγροκτήματα της περιοχής και μου δείχνει με περηφάνια τα αποτελέσματα της δουλειάς του. Από όσο μπορώ να καταλάβω, μοιάζει πολύ με ό,τι έκανε στην Σενεγάλη, αν εξαιρέσει κανείς τα γλωσσικά προβλήματα και την ασυνεννοησία με τους ντόπιους. Σε αντίθεση με τις εντατικές μονοκαλλιέργειες που προωθούν στην Κίνα τα αγροτοβιομηχανικά συμφέροντα, δουλειά του Τσεν είναι να βοηθήσει τους αγρότες να βελτιώσουν την παραγωγικότητά τους μειώνοντας ταυτόχρονα τη χρήση λιπασμάτων και ζιζανιοκτόνων, αλλά και τον απαιτούμενο μόχθο. Αναπτύσσει πειραματικά προγράμματα συνεταιριστικής ανάπτυξης με μικροϊδιοκτήτες αγρότες που ελέγχουν μόνοι τους τις τεχνικές τους, τους τρόπους αξιοποίησης της γης τους και την υγεία των φυτών τους. «Είναι ενδιαφέρον και βοηθάει τους αγρότες να βελτιώσουν την παραγωγή τους», μου λέει ενώ περπατούμε σε ένα χωράφι ελαιοκράμβης. «Επιπλέον, έχουμε άριστες σχέσεις με τους αγρότες. Καλοδέχονται τη βοήθειά μας κι είναι πρόθυμοι να πειραματιστούν, από την στιγμή που τους εγγυόμαστε το εισόδημά τους. Αν χάσουν λεφτά» συνεχίζει, «τους επιδοτούμε την διαφορά. Πάντως συνήθως οι μέθοδοί μας τους βοηθούν ευθύς αμέσως να αυξήσουν το εισόδημά τους».
Ο Τσεν λατρεύει την δουλειά του –μπορεί να το αισθανθεί αυτό κανείς από το πώς μιλάει για τις τεχνικές που χρησιμοποιεί για βελτίωση της καλλιέργειας πατάτας, κι από τα ηχηρά γέλια που ανταλλάσσουν με τους αγρότες μαθητές του. «Λατρεύω να καλλιεργώ την γη και να δουλεύω στην ύπαιθρο», μου λέει ο Τσεν. «Τα φυτά έχουν επιείκεια. Αν τα κάνεις θάλασσα, απλώς τα βγάζεις -κι αρχίζεις απ' την αρχή. Μπορείς καθημερινά να τα βλέπεις να μεγαλώνουν και να προοδεύουν. Μου δίνουν ελπίδα».
Καθώς περιδιάβαινα στα χωράφια, με την ζωή να πάλλεται γύρω μου, καταλήφθηκα κι εγώ από τα ίδια αισθήματα ασφάλειας και αισιοδοξίας για την πορεία της κινεζικής γεωργίας, με το οργανωμένο δίκτυο των κέντρων προώθησης αγροτικής τεχνολογίας και τα αφοσιωμένα της στελέχη, σαν τον Τσεν.
«Αλλά αν τα πράγματα πάνε τόσο καλά εδώ, τι δουλειά έχεις στην Σενεγάλη;» Είναι ένα ερώτημα που ήθελα να το θέσω από το πρώτο μου ταξίδι στην Σενεγάλη και επιτέλους του το λέω. Κατανοώ πως ο μισθός σε τέτοια πόστα μπορεί να είναι ελκυστικός, αλλά ο Τσεν μου μιλάει για ένα ιδιόκτητο αγρόκτημα, χωρίς καμία κρατική υποστήριξη. Επιπλέον, δεν είναι λίγοι οι Κινέζοι αγρότες που κάνουν ακριβώς αυτό: πάνε στην Αφρική για επενδύσεις, εμπόριο και αναπτυξιακή βοήθεια.
Τα παγκόσμια μίντια θέλουν να μας κάνουν να πιστέψουμε πως αυτοί οι Κινέζοι αγρότες δεν είναι παρά γρανάζια στην νεοαποικιακή κινεζική μηχανή με την οποία το Πεκίνο σκοπεύει να κατακτήσει την Αφρική. Αλλά από την οπτική γωνία του Τσεν, η Αφρική εκπροσωπεί μάλλον τη χώρα των ευκαιριών -κάτι που ο καθένας μας θα επιθυμούσε να διαθέτει: ευκαιρίες για να κάνει κάτι με νόημα και να νιώσει πως επιβραβεύεται πραγματικά.
Για τον Τσεν το να εργάζεται με αγρότες του τονίζει την αυτοεκτίμηση: «είτε στην Κίνα, είτε στην Αφρική» εξηγεί «δουλειά μου είναι να βοηθάω τους συνανθρώπους μου να κάνουν καλύτερα τη δουλειά τους, να βελτιώσουν τις δεξιότητές τους, να αυξήσουν τη σοδειά τους. Δεν με νοιάζει ποιον βοηθάω». Αυτό όμως που νοιάζει τον Τσεν είναι ποια είναι τα περιθώριά του να βοηθάει τους ανθρώπους. Κι εδώ στην Κίνα νιώθει πως αυτά είναι περιορισμένα.
Εξηγεί πώς η απουσία πραγματικής ιδιοκτησίας επί της γης στην Κίνα πλήττει την παραγωγική διαδικασία. «Με ανώτατο επιτρεπόμενο κλήρο τα 600 m2 κατά κεφαλή, οι αγρότες μπορούν να παράγουν αρκετά για την αυτοσυντήρησή τους, αλλά όχι για την ανάπτυξή τους. Καθώς η γη δεν τους ανήκει, δεν μπορούν να την πουλήσουν, αλλά ούτε και να αγοράσουν μεγαλύτερο αγροτεμάχιο,οπότε μένουν στάσιμοι... Χωρίς μείζονα μεταρρύθμιση στον τομέα αυτόν, δεν μπορούν να αλλάξουν και πολλά», συνεχίζει ο Τσεν.
«Εδώ στο Χουμπέι οι αγρότες εκτιμούν την βοήθειά μας, αλλά η αλήθεια είναι πως δεν μπορούμε να βελτιώσουμε και πολύ την ζωή τους. Στην Σενεγάλη αντιθέτως, χρειάζεται ελάχιστη βελτίωση στην άρδευση ή στην διαχείριση της γης για να αυξηθεί δραματικά η σοδειά. Εκεί μπορώ να επηρεάσω περισσότερους ανθρώπους και πιο αποτελεσματικά. Δεν χρειάζονται τόσο πολλά για να αναπτυχθεί ένας ρωμαλέος αφρικανικός αγροτικός τομέας».
Χωρίς να γνωρίζει την γλώσσα ή να έχει την παραμικρή γνώση για την ιστορία της αφρικανικής γεωργίας, κατά την διάρκεια της διαμονής του στην Σενεγάλη ο Τσεν υποχρεωτικά διερμήνευσε την γεωργία της Σενεγάλης με βάση τις εμπειρίες του από την Κίνα, μια χώρα που καλείται να θρέψει το 22% του παγκόσμιου πληθυσμού με το 10% της αρδεύσιμης γης. Πολλοί Κινέζοι θεωρούν την κινέζικη γη κουρασμένη και πολυχρησιμοποιημένη, σε αντίθεση με την αφρικανική, που τη βλέπουν σαν πλούσια, παρθένα και διψασμένη για κινέζικη τεχνογνωσία. «Η Σενεγάλη έχει πολύ καλύτερες παραγωγικές προϋποθέσεις από την Κίνα», εξηγεί ο Τσεν, «χωρίς χειμώνα και με τρία μεγάλα ποτάμια γεμάτα καθαρό νερό. Συγκριτικά έχουμε λίγες καλλιεργήσιμες γαίες σε σχέση με άλλες πολυάνθρωπες χώρες κι όμως τα καταφέραμε να γίνουμε τροφικά αυτάρκεις με τις δικές μας δυνάμεις. Τώρα μπορούμε να αξιοποιήσουμε την εμπειρία μας για να λύσουμε το διατροφικό πρόβλημα κι άλλων χωρών».
Αυτή είναι η λογική της κλιμακούμενης υποστήριξης της Κίνας στην γεωργία της Αφρικής: να αξιοποιηθούν οι κινέζικες καλλιεργητικές μέθοδοι όχι για την διατροφή της Κίνας per se, αλλά για να αυξηθούν συνολικά τα διατροφικά αποθέματα του πλανήτη.
«Η δουλειά θα 'ναι δύσκολη»
Παρά τα προβλήματα του προγράμματος στο οποίο εργαζόταν ο Τσεν όταν είχαμε πρωτοσυναντηθεί το 2010, εξακολουθεί να είναι αισιόδοξος πως υπάρχει καλύτερος τρόπος να αναπτυχθεί η αφρικανική γεωργία. Δεν θεωρεί το όραμα του ιδιόκτητου αγροκτήματός του πολύ ρεαλιστικό, μιας και η απόκτηση της γης που απαιτείται για κάτι τέτοιο θα ήταν δύσκολη. «Κι αυτό είναι σωστό», προσθέτει «μιας που η κυβέρνηση της Σενεγάλης οφείλει να προστατεύσει τους πολίτες της και να εξασφαλίσει πως δεν θα τους πάρουμε τις δουλειές τους».
Αλλά εναποθέτει τις ελπίδες του στη νέα τριμερή συμφωνία μεταξύ του οργανισμού τροφίμων και γεωργίας του ΟΗΕ (FAO), της Κίνας και της Σενεγάλης (με άλλα οκτώ αφρικανικά κράτη) για την εφαρμογή του «συμφώνου νότου-νότου» (SSC) για την διατροφική ασφάλεια και την αγροτική ανάπτυξη.
Εξάλλου μετά την επιστροφή του από την Σενεγάλη σπούδασε γαλλικά -μου δείχνει με καμάρι το βιβλίο του και σπεύδει να αξιοποιήσει τις γνώσεις του μιλώντας μου, ελέγχοντας την προφορά του και ζητώντας μου να του λύσω μερικές απορίες του όσον αφορά την γαλλική γραμματική- και επισκέφτηκε την Ρώμη για να συμμετάσχει σε ένα πρόγραμμα κατάρτισης του FAO στον έλεγχο και την αξιολόγηση των προγραμμάτων αγροτικής συνεργασίας.
Τώρα ετοιμάζεται να ξαναφύγει στην Σενεγάλη για δύο χρόνια, αλλά αυτή την φορά στο πλαίσιο του τριμερούς προγράμματος του FAO για την διατροφική ασφάλεια. Ευελπιστεί πως τώρα τα πράγματα θα είναι πολύ διαφορετικά. «Αυτή τη φορά οι προδιαγραφές είναι πολύ ψηλότερες» εξηγεί, σημειώνοντας πως ως σκοπός του προηγουμένου προγράμματος αναφερόταν απλά η «κατάρτιση» χωρίς να εξειδικεύονται περαιτέρω τα αναμενόμενα αποτελέσματα αυτής της κατάρτισης. «Αυτή την φορά σκοπός μας είναι η υλοποίηση των "αναπτυξιακών στόχων της χιλιετίας", δηλαδή να μπορέσει η Σενεγάλη να εξασφαλίσει διατροφική ασφάλεια και αφορά όλο το φάσμα της γεωργίας, όχι μόνο μερικές τεχνικές ή καλλιέργειες. Επιπλέον θα ακολουθήσουμε το υπόδειγμα άλλων αντίστοιχων προγραμμάτων που έχει εφαρμόσει αλλού η FAO, πράγμα που σημαίνει πως η μέθοδός μας είναι ήδη ηλεγμένη».
Ο Τσεν σημειώνει επίσης πως το πρόγραμμα αυτό βρίσκεται υπό την αιγίδα του υπουργείου γεωργίας της Κίνας (και όχι του υπουργείου εμπορίου) που θα εποπτεύει καλύτερα το πρόγραμμα διότι «γνωρίζει τι πρέπει να γίνει και τι όχι για την αγροτική ανάπτυξη».
Οι νέες γλωσσικές και διαχειριστικές του δεξιότητας οδήγησαν τον Τσεν πίσω στην Αφρική, χωρίς κανείς να του εγγυάται πως δεν πρόκειται να συναντήσει ανάλογα προβλήματα επικοινωνίας και συνεννόησης με εκείνα που εκτροχίασαν το προηγούμενο εγχείρημά του στην Σενεγάλη. «Η δουλειά θα είναι δύσκολη», λέει, «διότι θα κληθώ να διευθύνω ανθρώπους που γνωρίζουν ελάχιστα τις τοπικές συνθήκες και δεν θα παραμείνουν για πολύ καιρό στη χώρα».
Η προετοιμασία για το πρόγραμμα εξακολουθεί να μην συμπεριλαμβάνει γνώσεις για την κοινωνική, πολιτιστική ή αγροτική ιστορία της Σενεγάλης, αλλά ο Τσεν έχει αποκτήσει πολύτιμες εμπειρίες στην προηγούμενη διαμονή του -κι αυτή τη φορά επιστρέφει με μακροπρόθεσμα σχέδια.
«Τα μέλη της ομάδας είναι όλα πολύ εξειδικευμένα, με μεγάλη επαγγελματική εμπειρία στην Κίνα»,εξηγεί. «Είναι όλοι τους πολύ ικανοί στο πεδίο τους, αν και δεν έχουν ξαναπάει στην Αφρική.Βασίζομαι πάντως πως θα ξεδιπλώσουν τα ατομικά τους προσόντα».
Μακροπρόθεσμα ο Τσεν θα ήθελε η Κίνα να βοηθήσει την Σενεγάλη να αναπτύξει παρόμοια κέντρα με αυτό στο οποία εργάζεται στο Χουμπέι «για να επικεντρωθούμε στην βελτίωση των ικανοτήτων του μέσου ανθρώπου. Αν θέλουμε να αλλάξει κάτι, χρειάζεται να επικεντρωθούνε στην ανάπτυξη των γνώσεων των απλών ανθρώπων».
Ο Τσεν εξηγεί πως τα προγράμματα κατάρτισης της κυβέρνησης της Σενεγάλης δεν διαθέτουν δομές ώστε η γνώση αυτή να «φτάνει στις μάζες». «Θα ήταν πολύ καλύτερα», λέει «αν σχεδίαζαν πιο ολοκληρωμένα προγράμματα, από την αρχή στο τέλος. Έτσι στο μέλλον όταν εμείς (οι Κινέζοι) θα πηγαίναμε εκεί, απλά θα δουλεύαμε για αυτούς. Δεν θα χρειαζόταν καν να εκπονούμε τα δικά μας προγράμματα».
Φεύγω από το Χουμπέι με συγκρατημένη αισιοδοξία. Το όραμα του Τσεν για την αγροτική ανάπτυξη της Αφρικής -μια επέκταση όσων κάνει στο Χουμπέι, με μικροϊδιοκτήτες αγρότες να συνεργάζονται σε πειραματισμούς «πράσινης» ανάπτυξης- θα ήταν αναμφίβολα το βέλτιστο σενάριο για την αγροτική συνεργασία Αφρικής-Κίνας.
Επιπροσθέτως, η συνεργασία του με τον FAO θα μπορούσε να τον βοηθήσει να ξεπεράσει τα προβλήματα στην γλωσσική επικοινωνία και τη συνεννόηση ή στη διαχείριση των προγραμμάτων, που θα μπορούσαν να υπονομεύσουν τέτοιες προσπάθειες.
Η τριμερής συνεργασία υμνολογείται ως η συμβολή των αναδυόμενων κρατών στον ανασχεδιασμό της παγκόσμιας ανάπτυξης. Λίγες όμως είναι οι ενδείξεις πως αυτό το μοντέλο προσφέρει κάτι πραγματικά διαφορετικό στο πεδίο.
Δεν είναι επίσης σαφές αν τα προγράμματα του FAO θα ενθαρρύνουν πράγματι τους Κινέζους να υιοθετήσουν πιο διαφοροποιημένες και περιβαλλοντικές μεθόδους, με μικροϊδιοκτήτες αγρότες, όπως ελπίζει ο Τσεν ή αν θα επιχειρήσουν να επιλύσουν το πρόβλημα διατροφικής ασφάλειας της Αφρικής με εντατικές μορφές καλλιέργειας με περιβαλλοντικό κόστος.
Ενώ ο Τσεν ετοιμάζει τις βαλίτσες του για το Ντακάρ, μόνο ο καιρός θα δείξει αν μπορούν να επιτευχθούν οι στόχοι της «συνεργασίας νότου-νότου» του FAO στην Σενεγάλη. Πάντως τουλάχιστο ο Τσεν βλέπει αυτά τα προγράμματα σαν μια ευκαιρία να τελειοποιήσει αυτό που αγαπάει.
Λίγες μέρες μετά την επιστροφή μου, έλαβα μέσω «σκάιπ» ένα μήνυμα από τον Τσεν στο οποίο με ευχαριστούσε για τα υλικά που του είχα αποστείλει σχετικά με τα ολοκληρωμένα αγροτικά συστήματα. Του απάντησα πως εγώ ήμουν που έπρεπε να τον ευχαριστήσω για την αμέριστη βοήθειά του στην έρευνά μου και την τόσο καλή φιλοξενία.
Αφού ανταλλάξαμε μερικές ακόμα αβρότητες και αστεϊσμούς, χαρακτήρισα την σχέση μας ως «αμοιβαία επωφελή» σαν κι αυτήν που οι κινεζικές αρχές θα έπρεπε να στοχεύουν να συνάψουν με την Αφρική. «Πράγματι, η παγκόσμια κοινωνία είναι η πατρίδα όλων μας» απάντησε βαθυστόχαστα ο Τσεν. «Κανείς δεν μπορεί να κάνει τίποτα χωρίς την βοήθεια των άλλων».
Η Lila Buckley είναι δημοσιογράφος εξειδικευμένη στην Κίνα και ακτιβίστρια για την προστασία του περιβάλλοντος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου